เนื่องจากในประเทศไทยมีชาวไทยเชื้อสายจีนอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก คนส่วนใหญ่จึงซึมซับและคุ้นเคยกับวันและพิธีกรรมสำคัญของชาวจีนกันเป็นอย่างดี ซึ่งหนึ่งในพิธีกรรมที่โดดเด่นที่สุดต้องยกให้กับการไหว้ โดยเฉพาะการไหว้บรรพบุรุษ ที่ถือเป็นพิธีสำคัญในเกือบทุกเทศกาล ไม่ว่าจะเป็นวันตรุษจีน วันเช็งเม้ง วันไหว้บ๊ะจ่าง หรือวันสารทจีน ฉะนั้นเพื่อให้เราเข้าใจและสามารถไหว้บรรพบุรุษแบบชาวจีนได้อย่างถูกต้อง มาดูวิธีการไหว้บรรพบุรุษที่บ้าน ในแบบฉบับวันตรุษจีนกันค่ะ
ตรุษจีน เป็นเทศกาลขึ้นปีใหม่ตามประเพณีของชาวจีนทั่วโลก โดยคนจีนจะถือเอาเทศกาลนี้เป็นเทศกาลพิเศษในการเดินทางกลับไปเฉลิมฉลองกันที่บ้าน คล้ายกับวันสงกรานต์ของไทย โดยในเทศกาลตรุษจีนจะแบ่งประเพณีปฏิบัติออกเป็น 3 วัน ได้แก่
1. วันจ่าย (วันก่อนสิ้นปี) : เป็นวันที่ผู้คนจะต้องไปซื้ออาหาร ผลไม้ และเครื่องไหว้มาเตรียมไว้ ส่วนในตอนค่ำของวันเดียวกันนี้เจ้าบ้านก็จะต้องจุดธูปอัญเชิญเจ้าที่ (ตี่จู่เอี้ย) ลงมารับการสักการบูชาด้วย
2. วันไหว้ (วันสิ้นปี) : จะแบ่งการไหว้ออกเป็น 3 ช่วง คือ
- ช่วงเช้ามืด คือ การไหว้เทพเจ้าต่าง ๆ ด้วยเครื่องไหว้ที่เป็นเนื้อสัตว์ 3 อย่างคือ หมูสามชั้นต้ม ไก่ต้ม เป็ดต้ม พร้อมทั้งเหล้า น้ำชา และกระดาษเงินกระดาษทอง โดยจะกระทำในช่วง 7-8 โมงเช้า
- ช่วงสาย คือ การไหว้บรรพบุรุษที่เสียชีวิตแล้ว ด้วยซาแซ อาหารคาวหวาน รวมถึงเผากระดาษเงินกระดาษทอง พร้อมเสื้อผ้าให้กับบรรพบุรุษ กระทำไม่เกินเที่ยงวัน นอกจากนี้หลังจากที่ทุกคนในครอบครัวร่วมรับประทานอาหารไหว้บรรพบุรุษเสร็จเรียบร้อยแล้ว ก็จะมีการแลกเปลี่ยนอั่งเปากันอีกด้วย
- ช่วงบ่าย คือ การไหว้ผีไม่มีญาติ ด้วยข้าว กับข้าว ขนม เช่น ขนมเข่งกับขนมเทียน และกระดาษเงินกระดาษทอง รวมถึงมีการจุดประทัดเพื่อไล่ปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายด้วย (ประมาณบ่ายโมงถึงสี่โมงเย็น)
3. วันปีใหม่ : เป็นวันที่ผู้คนจะไปไหว้ขอพรจากผู้ใหญ่ที่เคารพ พร้อมนำส้มไปฝาก เพราะส้มในภาษาจีนแต้จิ๋วพ้องกับคำว่าทอง จึงเปรียบเสมือนการนำโชคลาภไปให้ นอกจากนี้ยังเป็นการเริ่มต้นปีด้วยการทำสิ่งดี ๆ เพื่อความเป็นสิริมงคลของชีวิต ได้แก่ การไม่พูดจาหยาบคาย แต่งกายด้วยเสื้อผ้าใหม่ และไม่ทำความสะอาดบ้าน เพราะเชื่อว่าการกวาดบ้านจะกวาดสิ่งดี ๆ ออกไป
การไหว้บรรพบุรุษ
การไหว้บรรพบุรุษ ภาษาจีนคือ การไหว้ไป๊เป้บ๊อ เป็นการแสดงความกตัญญูต่อบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว โดยชาวไทยเชื้อสายจีนจะจัดโต๊ะไหว้บรรพบุรุษไว้ในบ้าน แล้วทำพิธีบูชา เพื่อเป็นการตอบแทนบุญคุณและแสดงความระลึกถึง โดยในงานนี้ญาติทุกคนจะมารวมตัวกัน จึงถือได้ว่าพิธีไหว้บรรพบุรุษเป็นทั้งการแสดงความกตัญญูและการกระชับความสัมพันธ์ของคนในครอบครัวได้ในงานเดียวเลย
ของไหว้บรรพบุรุษ
ของไหว้บรรพบุรุษประกอบไปด้วย
- ของคาว : เช่น หมู เป็ด ไก่ ตับ ปลา แล้วแต่ว่าจะไหว้มากหรือน้อย ถ้าหากไหว้ 3 อย่างเรียกว่า ชุดซาแซ ซึ่งมี หมู เป็ด ไก่ ส่วนการไหว้ 5 อย่างเรียกว่า ชุดโหงวแซ ซึ่งมี หมู เป็ด ไก่ ตับ ปลา
- กับข้าว : นิยมจัด 8 อย่าง หรือ 10 อย่าง โดยให้มีของน้ำ 1 อย่าง และส่วนมากเป็นกับข้าวที่บรรพบุรุษชอบ
- ข้าว : ข้าวสวยใส่ชามพร้อมตะเกียบ จำนวนชุดตามจำนวนบรรพบุรุษ นิยมนับถึงแค่รุ่นปู่ย่า
- ขนมไหว้ : ฮวกก้วยหรือขนมถ้วยฟู, คักท้อก้วยหรือขนมกุยช่าย (เป็นไส้ชนิดใดก็ได้), ขนมจันอับ, ซาลาเปา ซึ่งขนมไหว้นี้ต้องมีสีชมพูหรือมีแต้มจุดแดง
- ขนมไหว้พิเศษ : ต้องมีขนมเข่ง ขนมเทียน เป็นหลัก
- ผลไม้ : เช่น ส้ม กล้วย องุ่น แอปเปิล
- เครื่องดื่ม : น้ำชา 5 ที่ หากมีไหว้ของคาวจะไหว้เหล้าด้วยก็ได้ โดยให้จัด 5 ที่เช่นกัน
- กระดาษเงิน กระดาษทอง : ต้องมี "อวงแซจิ่ว" สำหรับใบเบิกทางให้บรรพบุรุษลงมารับของไหว้ ทองแท่งสำเร็จรูป แบงก์กงเต๊ก ค้อซี ฯลฯ จะมากหรือน้อยแล้วแต่เรา
- ธูปเทียน : จำนวนธูปไหว้ คนละ 3 ดอก
โดยสามารถเข้าไปดูความหมายของของไหว้แต่ละชิ้นได้ที่ ของไหว้ตรุษจีน 2561 ของไหว้ตรุษจีนไหว้เจ้าที่ มีอะไรบ้าง
การจัดโต๊ะไหว้บรรพบุรุษ
การจัดโต๊ะไหว้บรรพบุรุษของแต่ละครอบครัวอาจจะมีความแตกต่างกันไปบ้าง แต่หลัก ๆ แล้วมีดังนี้
จุดที่ 1: จัดวางโต๊ะไหว้ไว้บริเวณด้านหน้ารูปหรือป้ายวิญญาณ
จุดที่ 2 : กระถางธูปให้วางไว้ด้านหน้ารูปหรือป้ายวิญญาณ
จุดที่ 3 : วางเชิงเทียน ขนาบข้างซ้ายและขวาของกระถางธูป
จุดที่ 4 : วางข้าว พร้อมตะเกียบ
จุดที่ 5 : วางถ้วยน้ำชาหรือถ้วยเหล้าถัดมาจากข้าว
จุดที่ 6 : วางของคาว คือ ซาแซ หรือ โหงวแซ พร้อมกับข้าวที่มีน้ำซุปเป็นส่วนประกอบด้วย
จุดที่ 7 : วางขนมไหว้
จุดที่ 8 : วางผลไม้
จุดที่ 9 : วางกระดาษเงิน กระดาษทอง และธูปเทียนที่จะใช้ในพิธี
วิธีการไหว้บรรพบุรุษที่บ้าน
การไหว้บรรพบุรุษที่บ้าน ขั้นแรกให้นำของไหว้ไปจัดไว้บนโต๊ะไหว้ พร้อมวางรูปถ่ายหรือป้ายวิญญาณ และกระถางธูปให้เรียบร้อย เมื่อเสร็จแล้วก็ให้จุดธูป 3 ดอก และเทียนเคารพบูชาในเวลาประมาณ 9 โมงหรือไม่เกินเที่ยง จากนั้นก็รอสัก 1-2 ชั่วโมง แล้วไปเผากระดาษเงิน กระดาษทอง เสร็จแล้วก็เก็บของไหว้มารับประทานร่วมกับญาติพี่น้อง พูดคุย สังสรรค์ และแลกอั่งเปากันก็เป็นอันเสร็จพิธี
ขอขอบคุณข้อมูลจาก วิทยาลัยศาสนศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล, กองส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยนเรศวร, สำนักพิพิธภัณฑ์และวัฒนธรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, ประเพณีไทยดอทคอม, wattanasatitschool และ เทสโก้ โลตัส